“Türkiye’deki reform yapıcılarına bir önerim var. Madem bu kadar hızlı karar alıyorsunuz, ne olur şu kararların uygulama safhasını zamana yayın. Modern dünyada hiçbir kritik reform ilan edildiği anda uygulamaya geçmiyor. Uygulama safhası zamana yayılıyor. İngilizcesi “grandfather clause” olan bu mekanizma ile herhangi bir reform “kademeli” olarak hayata geçiriliyor.”

*****

Bu yazı Hürriyet Gazetesi’nin 12 Kasım 2017 târihli nüshasından alınmıştır

Selçuk ŞİRİN[i]

MALUM ben bu köşede haftada bir yazabiliyorum, ama Türkiye’de eğitim haftada iki kere değişiyor. Yetişemiyorum!

Geçen hafta bu köşede TEOG’un yerine ne geliyor diye sormuştum ve bu hafta o soruya gelen cevaba bağlı olarak, yeni açıklanan ortaöğretime geçiş sistemi üzerine bir değerlendirme yazacaktım. Ancak daha o reformun ne olduğunu doğru dürüst anlayamadan, bu sefer YÖK birkaç hafta evvel açıkladığı sınavları yeniden değiştirdi. Bu kadar değişikliği biz takip etmekte zorlanıyorsak, bu sene sınava girecek öğrencilerin içinde bulunduğu ruh halini siz düşünün. Yazık bu çocuklara… Yeni liseye geçiş sistemi, “kaliteli” okullara sınavla, diğer okullara ise adrese dayalı olarak geçiş sistemi getiriyor. Bu “kaliteli” okul kavramı bakanlık açıklamasında geçiyor, yani resmi bir kavram. 11 bin dolayında lise olduğunu var sayarsak bu okulların yüzde 10’u resmen “kaliteli” sayılsa 1100 liseye sınavla girilecek demektir. Bütün bunlar hâlâ söylenti düzeyinde. Ortada detaylı bir rapor yok. Ama asıl muamma şu: Hangi lisenin “kaliteli” sayılacağına bakanlık, mayıs ayında karar verecekmiş. Sınav ise haziran ayında. Bu durumda bir öğrenci gitmek istediği lisenin sınava dayalı mı yoksa adrese dayalı mı kayıt yapacağını sınavdan bir ay evvel öğreniyor olacak…. Akıl alır gibi değil!

KALİTELİ OKULA GİDEMEYECEK!

Peki, haziran ayında nasıl bir sınav yapılacak? Bakanlık açıklaması 60 sorudan oluşan sınavın 90 dakikalık sürede ve tek oturumda olacağını söylüyor. Hatırlayın; TEOG sınav stresini ortadan kaldırmak için iptal edildi. Şimdi yerine gelen, yeni “sınavsız” sistemde “kaliteli” okula gitmek 60 soruyu 90 dakikada çözmekten geçiyor! Ne dersiniz? Sözde “sınavsız” bu yeni sistem mi yoksa sınavları yıllara yayan eski sistem mi daha çok stres yaratacak çocuklar için.

Kaliteli olduğu söylenen az sayıdaki okulun dışında kalan liseler adrese dayalı olarak öğrenci alacak. Bu ilk başta kulağa hoş geliyor; zira sınav yok, başvuru yok, stres yok. Mahalledeki ilkokuldan ortaokula, oradan liseye uzanan rahat bir geçiş sistemi. Dünyada pek çok iyi eğitim sistemi bu şekilde işliyor. Ancak bu tarz yerleştirmenin başarılı olması bir şarta bağlı: Okullar arası kalite farkı sınırlı olacak! Yani okullar arası, iller arası, bölgeler arası kalite farkı fazla olmayacak. Finlandiya’da, Norveç’te hatta son yıllarda atağa geçen Asya ülkelerinde durum bu. Öyle olduğu için de iyi sistemler sadece bir ayrıcalıklı zümreyi değil, tüm öğrencileri alıp hep beraber ilerliyor. Bu tarz fırsat eşitliği hâkim olan sistemlerde bir çocuk nerede oturursa otursun gittiği okul, aşağı yukarı diğer okullarla benzer kalitede oluyor. Peki, bizde durum öyle mi? Etiler’de oturan çocukla Esenyurt’ta oturan çocuk aynı kalitede devlet okuluna mı gidiyor? Ardahan’daki okulla Çankaya’daki okul aynı kalitede mi? Tabii ki değil! Finlandiya’da rastgele seçilen iki okul arasındaki ortalama başarı farkı yüzde 10’u geçmez iken bizde bırakın iki okulu, iki bölge arasındaki fark yüzde 60’ı buluyor!

FIRSAT EŞİTSİZLİĞİNİ ARTTIRACAK!

Devlet eliyle sunulan eğitim hizmetinin temel amaçlarından biri her çocuğa benzer kalitede eğitim hizmeti sunarak onların eşit fırsatta yarışmasını sağlamaktır. Bunun gerçekleşmesi için sizin nerede doğduğunuzun bir önemi yok. Olmamalı! O nedenle okullar arası kalite farkının yüksek olduğu bir sistemde çocukları adreslerine göre okullara yerleştirmek demek, çocukların eğitim aracılığıyla sınıf atlama şansını elinden almak demektir. İşte tam da bu nedenle taa Köy Enstitüleri’nden başlayarak, Öğretmen Okulları’yla, Yatılı Bölge Okulları’yla sistem her zaman adresten bağımsız çözümler üretmiş. Diyeceğim odur ki, Finlandiya gibi bir ülkede, okullar arası seviye farkının yüzde 10’u geçmediği bir sistemde, adrese dayalı sistem tabii ki işler. Ama eğitimde fırsat eşitliğinin had safhada olduğu Türkiye’de, adrese dayalı yerleştirme, sosyal mobiliteyi ortadan kaldırmaktan başka bir işe yaramaz. Eğer ülke olarak, Esenyurt’ta ya da Etiler’deki okula aynı kalitede hizmet ve öğretmeni gönderebilirsek, Ardahan’daki okula, Çankaya’daki öğretmen kalitesini gönderebilirsek adrese dayalı sistem doğru bir çözüm olur. Ancak bu dengeli hizmeti yurdun her yanına sunamaz isek adrese dayalı yerleştirme, eğitimde fırsat eşitsizliğini katlamaktan, yoksul çocukları kalitesiz okullara mahkûm etmekten başka bir işe yaramaz.

REFORMLAR KADEMELİ GEÇSİN!

Son olarak, Türkiye’deki reform yapıcılarına bir önerim var. Madem bu kadar hızlı karar alıyorsunuz, ne olur şu kararların uygulama safhasını zamana yayın. Modern dünyada hiçbir kritik reform ilan edildiği anda uygulamaya geçmiyor. Uygulama safhası zamana yayılıyor. İngilizcesi “grandfather clause” olan bu mekanizma ile herhangi bir reform “kademeli” olarak hayata geçiriliyor. Örneğin TEOG kaldırılacaksa bunu birkaç yıla yayalım. Yıllardır TEOG’a giren çocuklar bu sene yine TEOG ile liseye geçsin ama bundan sonraki yıllarda “kademeli” olarak yeni sisteme geçilsin. Aynı şekilde, üniversite sınavını her hafta değiştirerek bu sene sınava girenlerin stresini arttırmanın âlemi yok. Bu sene sınava girenler eski sistemle girer. Yeni sistem önümüzdeki seneden itibaren hayata geçer. En azından bu şekilde, yeni sistemin hataları uygulamaya geçmeden tartışılır, düzenlenir ve daha da önemlisi eski sisteme göre kendini hazırlayan aileler ve çocuklar gereksiz yere reform mağduru olmaz.

YAZININ TAMÂMINI OKUMAK İÇİN LÜTFEN TIKLAYINIZ

———————————————–

Kaynak: http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/selcuk-sirin/sinav-yine-olacak-adres-kader-olacak-40642191 ; 12.11.2017

*****

[i] Doç. Dr. Selçuk ŞİRİN, New York Üniversitesi’nde (NYU) öğretim üyesi olarak görev yapıyor. İstatistik ve davranış bilim alanında uzman olan Şirin, ODTÜ’den lisans, SUNY’den yüksek lisans ve Boston College’dan doktora derecesi aldı ve NYU-Şirin Araştırma Laboratuvar’ında 100’e yakın bilimsel yayına imza attı. Boston College ve NYU’dan Öğretim Üyesi Mükemmeliyet Ödülü, ABD Çocuk Gelişimi Vakfı’ndan Genç Araştırmacı Ödülü ve dünyadaki en büyük eğitim araştırmacılar derneği olan AERA’dan da Araştırma Büyük Ödülü aldı. Selçuk Şirin, 2015 yılında ABD Bilimler Akademisi Komisyonu’na seçildi. Akademisyen, 2014 yılından itibaren Hürriyet gazetesinde veriye dayalı köşe yazıları yazıyor. Selçuk Şirin’in son kitabı “Yol Ayrımındaki Türkiye: Ya Özgürlük Ya Sefalet” Ekim 2015’te piyasaya çıktı.

Kişisel Sayfa (Türkçe): http://selcuksirin.com/

Akademik Sayfa (İngilizce): http://steinhardt.nyu.edu/appsych/selcuksirin

Hürriyet Gazetesindeki Köşe Yazıları: http://sosyal.hurriyet.com.tr/Yazar/selcuk-sirin_530