Bir Darbenin Anatomisi

Yazar: Yılmaz Öztuna

Tür: Tarih, araştırma

Yayınevi: Ötüken Neşriyat

Basım Yılı: 2024

Sayfa Sayısı: 408

Hazırlayan: Mehmet MEMİŞ, (E) Öğretmen 

BİR DARBENİN ANATOMİSİ

Türk tarihçiliğinin en verimli kalemlerinden Yılmaz Öztuna, artık bir klasik sayılan Bir Darbenin Anatomisi kitabında Sultan Abdülaziz Hân’ın devletin önde gelen idarecileri tarafından bir darbeyle tahtan indirilişini, ailesiyle birlikte hapsedilişini ve acımasızca katledilişini dönemin önemli şahsiyetlerinin şahitliklerine başvurarak en ince ayrıntısına kadar anlatıyor. Darbeye iştirak eden devlet ricalinin kimlerden oluştuğunu, bunların devlet içinde hangi görevleri yaptıklarını ve bulundukları makamlara nasıl geldiklerini hayat hikâyeleriyle birlikte sunuyor. Bunun dışında, Sultan Abdülaziz Hân’ın yerine tahta geçirilen Sultan V. Murad’ın aklî dengesini nasıl yitirdiğini, toplumun darbecilere nasıl tepki verdiğini, devleti tam 33 yıl idare edecek Sultan II. Abdülhamid Hân’ın tahta nasıl geçtiğini ve darbecilerle tek tek nasıl hesaplaştığını gösteriyor. Yılmaz Öztuna, her zamanki o renkli üslûbu ve hiçbir önemli olayı dışarda bırakmayan titizliğiyle Türk tarihinin, tesirleri bugüne kadar ulaşan bu en netameli dönemlerinden birini olanca çıplaklığıyla gözler önüne seriyor.(Kapak yazısı)

****

Türk tarihinin darbeler zincirinin önemli ve ilk halkası olan Sultan Abdülaziz’in tahtan indirilme  ve katli  olayını tarihçi Yılmaz Öztuna’nın  kaleminden okuyoruz. Bir Darbenin Anatomisi kitabı adına münhasır olarak Sultan Aziz’in hal’i ve katledilmesini tüm yönleriyle ele alıyor. Yzar,darbenin oluşuna kadar gelen  tarihi önce genel olarak, sonra darbeyi hazırlayan siyasi ve başka faktörleri ayrıntılı ve tek tek ele alıyor. Burdan anlıyoruz ki darbenin iki önemli sebebi var: birincisi büyük devletlet özellikle İngilter o zaman Dünya’nın dördüncü büyük donanmasını hazırlayan  ve orduda modernleşme yolunda refotrmlar yapan padişahtan memnun değildir.İkinci ve darbenin başlıc a sebebi eski sadrazam, o sırada serasker  Hüseyin Avni Paşa’ nın kişisel hırsı ve garezidir.Tabii bu yolda yalnız değildir: Mithar Paşa ve ikbal peşinde birkaç vezir- paşa; eski şeyhülislam Hayrullah Efendi, meşrutiyet isteyen Süleyman Paşa ve veziriazam Rüştü Paşa da yanındadır. Bu meyanda siyasi olarak; içinde Ziya Paşa ve Namık Kemal’in bulunduğu Yeni Osmanlılar da meşrutiyet istemektedir.Sultan Abdülmecit’den beri devam eden ve Sultan Abdülaz’in  askeri harcamaları dolayısıyle iyice artan dış borçlar da sebeb olarak gösterilmektedir.Ne var ki halk kendilerine çok yakın hissetikleri sultanı çok sevmektedir.

Kitapta yukarıda  özet olarak bahsedilen olaylar, olgular  ve kişiler en ince ayrıntılarına kadar belgeleriyle uzun uzun anlatılmıştır. Bunlarla ilgili Cevdet Paşa, İbnülemin MahmutKema, İsmail Hami Danişmend   gibi dönem  tarihçilerinin değerlendirmelerini  de kitaba almıştır.

Olayın olduğu devir Osmanlı Devleti’nin en buhranlı dönemlerinden biridir.

Balkanlar,Yunanistan, Girit kaynamaktadır.Emperyalizm güç ve paylaşım

mücadelesindedir. Reşit Paşa, Âli Paşa gibi büyük vezirler ölmüş, yerine geçen sadrazamlar sık

sık değişmiş. Artan dış boorçlar, paşalar ve vezirlerin ,ihtirsaları ve çıkar hesapları idareyi zaafa

uğratmış. Abdülaziz’in azli ve katli sonrası ç huzursuzluklar ve karışıklıklar başlamış; Çerkez

Hasan hadisesi, Abdülhamit’in başa geçmesi,Ali Suavi olayı, Birinci Meşrutiyetin ilanı, 93 Harbi

gibi tarihi olaylar hep bu sırada olmuştur. Kitap bu haliyle bir yakın tarih anlatımıdır.

Sultan Aziz’in hal ‘i ve katledilmesi yakın tarihimizin netameli konularından biridir. Darbeyi yapan cunta  bu olaya intihar demiştir ve bu kabul Sultan Hamit’in başa geçinceye kadar  resmi görüş olmuştur. İttihat ve Terakki yönetimi de siyasi olarak bu görüşü benimsemiştir. Fakat Sultan Abdülhamit’in kurduğu Yıldız mahkemesi sabık sultanın ölümünün intihar değil cinayet olduğunu ispatlamış ve suçlulr cezalandırılmıştır.Kitabın ana konusu Yıldız Mahkemesi, Sultan Abdülaziz’in intihar etmediği bir cinayete kurban gittiğini anlatmak üzeredir.Yıldız mahkemesi tutanakları,sanık ve tanık ifadeleri uzun uzun kitaba alınmıştır. Ayrıca kitapta saray hayatı, saray adabı, hanım sultanlar ve harem hakkında kıymetli bilgiler vardır.

Çok kıymetli bir isim olan Yılmaz Öztuna’nın  bu kitabı tarihimizin en acıklı hadiselerinden biri

olan  padişah katlini günü gününe  bütün detayları ile akıcı bir üslupla anlatması bakımından ibretle  okunması gerekir. Anlatılan bu darbe bizim Cumhuriyet devrinde yaşadığımız darbelere çok benzemektedir. Bu bağlantıyı kurmak okuyucuya düşüyor.