Sinan MEYDAN

Çerkes Ethem’i anacaklarmış?

Hangi Ethem’i anacaksınız? Millî Mücadele’nin başlarında Kuvayı Milliye saflarında yer alıp isyanları bastıran Ethem’i mi? Düzenli ordunun kuruluş sürecinde çok kritik bir anda Yunan saflarına geçen ve yayınladığı bildirilerle halkı ve orduyu Millî Mücadele’ye karşı olmaya çağıran, Türk ordusuyla savaşan Ethem’i mi?

O anma toplantısında şu gerçekler de anlatılacak mı?

İKİ ATEŞ ARASINDA

1920’de düzenli ordu kuruldu. 27 Kasım 1920’de Kuva-yı Seyyare komutanlarından Çerkez Ethem’in kardeşi Yüzbaşı Tevfik “Batı Cephesi Komutanlığı’nı tanımadığını” bildirdi.

9 Aralık 1920’de Ethem, Demirci Efe’yi, birlikte isyana teşvik etti. Mustafa Kemal, Ethem’i ikna etmek için çok uğraştı. Kendisi Ethem’le bizzat görüştü. Heyetler gönderdi. Ancak girişimleri sonuçsuz kaldı. 29 Aralık 1920’de Ethem, bir telgrafla TBMM’ye hakaret etme cüretini bile gösterdi. 30 Aralık 1920’de Ethem kuvvetleri TBMM ordularına karşı savaş düzeni aldı. Düzenli ordu birlikleri Kütahya’ya girdi. Ethem, Gediz’e çekildi.

2 Ocak 1921’de Ethem, İstanbul Hükümeti’ne telgraf çekerek Ankara’ya karşı mücadele için yardım istedi. Bu arada Yunanlara da haber gönderip anlaşmak istediğini bildirdi. (Türk İstiklal Harbi, s. 86)

3 Ocak 1921’de Yunanlar, Ethem’in anlaşma teklifini kabul ettiler. Ethem, Yunan uçaklarıyla attırdığı bildirilerle Kütahya ve çevresindeki halkı, subayları ve askerleri isyana teşvik etti. (Tansel, s. 10-17; Türk İstiklal Harbi, s. 87).

1-5 Ocak 1921’de Türk birlikleri, Kütahya yönünde Ethem’in üzerine gönderildi. Türk ordusunun Ethem kuvvetleriyle meşgul olmasından yararlanan Yunanlar, 6 Ocak 1921’de, Uşak-Bursa hattından Eskişehir-Afyon yönüne doğru saldırıya geçtiler. Yunan ilerleyişinden bir gün sonra, 7 Ocak 1921’de, Ethem de düzenli ordu birliklerine saldırıp Gediz’i topa tutarak Kütahya’ya ilerlemeye çalıştı.

Türk orduları iki ateş arasında kalmıştı; bir tarafta Yunan orduları, diğer tarafta Ethem kuvvetleri…

Ethem’le Yapılan Kütahya Savaşı (6-14 Ocak 1921)

Kütahya’da Ethem’in elinde 5000 kişilik bir ordu vardı. Ethem, ayrıca 2 otomatik tüfek, 6 ağır makineli tüfek ve 4 topa sahipti. 1920 Aralık sonunda Ethem’e karşı Eskişehir’de ve Afyon’da 15000 insan, 32 topluk bir kuvvet toplandı. (Ethem’in üç misli.) Yunanlar karşısında ise sadece 24. Tümen bırakıldı. 30 Aralık 1920’de İsmet (Paşa) Eskişehir’den, Refet Bey Ayfon’dan Kütahya yönünde Ethem’in üzerine doğru ilerlediler. (Belen, s. 274, 275; Türk İstiklal Harbi, s. 93, 94)

5 Ocak’ta düzenli ordu birlikleri Kütahya’yı ele geçirdi. Ethem Gediz’e çekildi. Ethem’in üzerine yürüyen İsmet ve Refet beyler, 6 Ocak 1921 günü Gediz yolu üzerinde Yunanların ileri harekete geçtiklerini haber aldılar. Ethem’e karşı küçük bir kuvvet (iki alaylı, 1500 kişilik 61. Tümeni) bırakıp Yunan saldırısına karşı harekete geçtiler. (Belen, s.275)

9 Ocak 1921’de Yunan uçakları Türk mevzilerine Ethem’in tehdit bildirilerini attı. Bildirilerde özetle “Yunana karşı savaşmayın!” deniliyordu.

Aynı gün, asi Ethem kuvvetlerinden 300 kişilik bir müfreze Susuzkaya’da bulunan 14. Süvari Alayı’na taarruz etti ve alay Ortanca sırtlarına çekildi. Ethem’in diğer bir kuvveti de Dereköy kesimindeki piyade bölüğüne saldırdı, ancak geri atıldı. Fakat bu saldırı yüzünden Kütahya’dan İnönü’ye nakledilecek 174. Alay’ın hareketi gecikti. (Türk İstiklal harbi, s. 194).

11 Ocak 1921’de asi Ethem’in kuvvetleri Kütahya’ya taarruza devam ettilerse de İzzetin Bey komutasındaki iki alaylı 61. Tümen tarafından geri atıldılar. (Türk İstiklal Harbi, s.125,126, 221)

Ethem, 11 Ocak’ta Yunan geri çekilişinden sonra da saldırılarına devam etti. 12 Ocak 1921’de 5000 kişilik kuvvetiyle 1500 kişilik 61. Tümen’e bir kere daha saldırdı. (Türk İstiklal Harbi, s. 127, 128; Belen, s. 280; Akşin, s. 92).

Ethem, 13 Ocak’ta da saldırılarını sürdürdü. Bu sırada Alanyurt İstasyonuna gelen Refet Bey, Ethem’i etkisiz hale getirip takip etme konusunda yavaş davrandı. (Türk İstiklal Harbi, 128-131; Belen, s. 230).

Bu nedenle Atatürk Nutuk’ta Refet (Bele)’yi ağır biçimde eleştirir.

14 Ocak 1921’de Kütahya’da 61. Tümen, asi Ethem kuvvetleriyle yaptığı muharebeyi kazandı. Ethem kuvvetleri Gediz’e doğru çekildi.

16 Ocak 1921’de düzenli ordular Gediz’e girdi. Ethem geri çekildi. (Türk İstiklal Harbi, s. 131-135, 231)

21 Ocak 1921’de Ethem’in kardeşi Tevfik Yunanlarla bir teslim protokolü imzaladı. 22 Ocak’ta Ethem’in iki kardeşi; Reşit ve Tevfik, 1000’e yakın adamıyla Yunanlara teslim oldular. Ethem de birkaç adamıyla Yunan tarafına geçti. Ethem’e karşı harekât sonunda Türk ordusu 4 top, 4 makineli tüfek, 500 tüfek ele geçirdi. (Türk İstiklal Harbi, s. 140-143; Belen, s.282)

Ethem’le yapılan Kütahya Savaşı sonunda 61. Tümen 14 şehit (2’si subay), 62 yaralı (6’sı subay) ve 218 kayıp olmak üzere toplam 294 kayıp verdi. (Türk İstiklal Harbi, s. 145)

Ankara İstiklal Mahkemesi, son derece haklı olarak, Yunan tarafına geçip Mehmetçiğe kurşun sıkan Ethem ve kardeşlerini gıyaben idama mahkûm etti.

Ethem konusunda Prof. Dr. Şaduman Halıcı’nın ETHEM adlı kitabını öneririm.