Nazik, bilgece, dostça, mütevazı, sevgi dolu, tepeden bakış ve kibirden uzak bir üslubun diliyle hayatıma yön veren; sahibi olduklarını, farklılıkların kaybolduğu tarih dışı bir döneme ait modern zaman görgüsüzlerinin elde etmesi mümkün olmayan görgüsüyle sindirmiş, bunu bir yaşam tarzı ve davranış biçimi haline getirmiş, insanları küçük görmediği için farklı çevrelerde dostları ve sevdikleri olan dedem Mehmet Salim Çonoğlu’na sevgi, saygı ve rahmetle…
1913-25 Nisan 1980
Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Ziraat Fakültesi mezunu olan Mehmet Salim Çonoğlu, İstanbul Ziraat Mektebi Ziraat Muallimliği, Amasya Ziraat Müdürlüğü Ziraat Muallimliği, Amasya Mıntıka Ziraat Mütehassıslığı yapmıştır.
Samsun, çok partili hayata geçiş sürecinde kurulan Demokrat Parti’den milletvekili seçilen Mehmet Salim Çonoğlu:
1.Dönem TBMM’nin 1. yasama yılında 373 oyla Arzuhal Encümeni’ne, 2. yasama yılında 272 oyla Arzuhal Encümeni’ne, 3. yasama yılında 246 oyla Ticaret Encümeni’ne, 4. yasama yılında 241 oyla Ticaret Encümeni’ne seçilmiştir.
Mehmet Salim Çonoğlu, 1957 Genel Seçimi sonucunda ikinci kez Demokrat Parti Samsun milletvekili seçilmiştir. XI. Dönem TBMM’nin 1. yasama yılında Mehmet Salim Çonoğlu 369 oyla Ticaret Komisyonu’na, 2. yasama yılında 354 oyla Ticaret Komisyonu’na, 3. yasama yılında 302 oyla Ticaret Komisyonu’na seçilmiştir.
27 Mayıs 1960 darbesiyle demokratik olmayan yollarla Demokrat Parti’nin iktidarına son verilmesinin ardından, darbenin yapıldığı gün Samsun/Havza’da bulunan Mehmet Salim Çonoğlu, darbeden iki gün sonra Havza’da tutuklandıktan sonra Yassıada’ya sevk edilmiş ve Yassıada mahkemesinin kararlarının açıklandığı 15 Eylül 1961 tarihine kadar burada kalmıştır. 15 Eylül 1961 Cuma günü Yasssıada karar celsesinde Anayasayı ihlal davası ile ona bağlanan 17 davanın kararları birlikte açıklanmış ve 342 numaralı Mehmet Salim Çonoğlu, Anayasayı ihlal davasında beş yıl ağır hapse mahkûm olmuş ve bütün sanıklara “müebbeden amme hizmetlerinden memnuiyet ve emniyeti umumiye nezareti altında bulunmak” cezaları verilmiştir.
Muhtelif hapis cezalarına mahkûm edilen 297 milletvekili Kayseri cezaevine gönderilmiş, ancak hasta oldukları için nakledilemeyen 8 milletvekilinden biri olan Mehmet Salim Çonoğlu, diğer milletvekili arkadaşlarıyla cezaevi hastanesine nakledilmiştir. Yassıada’ya götürüldüğü dönemde 47 yaşında olan ve bu süreye kadar herhangi bir rahatsızlığı bulunmayan Mehmet Salim Çonoğlu, Yassıada’da kaldığı sürece gördüğü kötü muamele dolayısıyla felç geçirmiştir. Bu bağlamda, sadece maddi olarak cezalandırılmakla kalmayan Mehmet Salim Çonoğlu, “bugün nasıl yapıldığını hâlâ meçhul” insanlık dışı muameleye maruz kalarak, vefat ettiği 1980 yılına kadar hayatını yakınlarının yardımına muhtaç olarak geçirmiş ve açıkça manevi olarak da cezalandırılmıştır.
Mehmet Salim Çonoğlu, 1800’lü yılların Havza’sına damgasını vuran önemli isimlerden biri olan ve 1 Temmuz 1838 tarihinde Samsun’un Havza ilçesinin Kamlık nahiyesinde doğmuş, 23 Temmuz 1915 tarihinde Havza’da vefat etmiş Hacı Mahmut (Çonoğlu) Ağanın torunu ve Türkiye’nin en önemli kitap koleksiyonerlerinden biri olan Mustafa Nazım Çonoğlu’nun oğludur. Mustafa Nazım Çonoğlu’nun ağabeyi, Havza’ya büyük hizmetleri olup Milli Mücadele yıllarının da en önemli kahramanları arasında yer alan Hasan Bayram Efendi (Çonoğlu) da, Mustafa Kemal’in Havza’ya gelişinden önce bölgede faaliyet gösteren yurtsever Türk çetelerinin hamisi olmasının yanı sıra Amasya-Sivas-Erzurum hattında bulunan tüm askeri ve sivil devlet erkânı ile çok güçlü ilişkileri olan yörenin en önemli şahsiyetlerinden biridir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 106. oturumunda, beyaz şeritli istiklal madalyasıyla ödüllendirilmiştir.
Zenginliğe rağmen çocuklarının okumasını ve iyi bir eğitim almasını isteyen bir aileye mensup olan Mehmet Salim Çonoğlu, önce İstanbul Üniversitesi’nde Tıp eğitimine başlamış, ancak yakınlarının, arazilerinin çokluğunu sebep göstererek ısrar etmeleri üzerine Tıp eğitimini bırakarak, ziraat tahsili yapmış ve Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Ziraat Fakültesi’nden mezun olmuştur. Entelektüel bir insandır. Birkaç yabancı dil bilen, Türkiye’nin sayılı kitap koleksiyonerlerinden biri olan babası Mustafa Nazım Çonoğlu gibi çok okuyan. Hatta Kasım 1947’de Havza Halkevi Dergisi 25 Mayıs’ı şahsi gayretiyle yayınlar.
Demokrat Parti’den milletvekili olduğu 1954 yılına kadar aile şirketlerinin başında gerek memleketine gerekse ülkesine katma değer sağlamış, yüzlerce insana iş imkânı vermiş olan Mehmet Salim Çonoğlu, ailesine ait un fabrikasını, Samsun’un ilk sanayi kuruluşlarından biri olarak, 14.11.1952 yılında modern usullerle göre yeniden inşa ettirerek hizmete açmış, binlerce dönüm arazi üzerinde kurulan bu fabrikanın yanı sıra Ziraat Fakültesi’nden mezun olmanın getirdiği bilgiyle, benzerlerini ancak bugünlerde görebileceğimiz modern ahırlar inşa ederek besiciliğe ve 1955 gibi çok erken bir tarihte Almanya’dan getirdiği modern kuluçka makineleriyle civciv üretimine başlamış, modern teknolojiyle üretim yapmıştır. Mehmet Salim Çonoğlu, Türkiye’de 1950’lere kadar küçük kapasiteli tesislerde yapılan makarna üretimini de yapmaya karar vermiş ve 1958 yılında Sekizgöz Un Fabrikası’nın bulunduğu araziye bir makarna fabrikasının temeli atılmıştır.
Vatan ve hürriyet sevgisi derecesinde çalışma sevgisi olan Mehmet Salim Çonoğlu, özel girişim yeteneğine sahip bir mühendis olarak, ülkedeki iktisadi kalkınmanın şahsi teşebbüs doğrultusunda çok çalışarak gerçekleşeceği inancıyla, ailesinden miras kalan serveti sayesinde müreffeh bir hayat sürmek yerine, özel teşebbüs gerektiren işlerle iştigal etmiş, başarılı ticaret ve sanayi teşebbüslerine girişmiştir. Bu çabalar, zaten var olan kişisel servetini artırmaktan ziyade hem ülkesine katma değer sağlamış hem de çevredeki insanlara açtığı iş kapısıyla toplumun zenginleşmesi doğrultusunda da katkı getirmiştir.
Mehmet Salim Çonoğlu, ülkemizde yerli ve milli üretime yönelik atılımlara öncülük eden arkadaşları gibi varlıklı ailenin iyi eğitim almış bir evladıdır. Aldığı eğitime ve varlıklı oluşuna rağmen mensubu olduğu milletin fertlerine tepeden bakmamış, nereden geldiğini unutmadan kendi insanıyla alakadar olmuş ve memleketi bir laboratuvar gibi görmeden, memlekete bir bürokrat gözüyle bakmadan, kişisel fayda gözetmeden ülkeye katkı sağlamaya çalışmıştır. Sahip olduğu kişisel zenginliğiyle ömür boyu konforlu bir hayat sürme imkânı varken, devlet hizmetinin şeref ve mesuliyetini ön planda tutarak atıldığı siyaset hayatında, milletin emrinde olmanın bedelini sağlığıyla ve malıyla ödemiştir.
Mehmet Salim Çonoğlu’nun ödediği bedel oldukça ağırdır. Yassıada’da gördüğü insanlık dışı muameleyle genç bir yaşta felç geçirerek sağlığını kaybetmiştir. Çocuklarının o tarihte çok küçük olmaları, kendisinin de işlerinin başında bulunamamasından dolayı hem maddi hem de manevi kayıplar yaşamıştır. Aldığı ağır cezanın ardından, temeli atılan ve inşaatı devam eden makarna fabrikası için kullandığı kredilerin tamamını ödemesi istenmiş, malları müsadere edilmiş, un fabrikası, tavuk ve besi çiftlikleri, tarım arazileri; ehliyetsiz ve kötü niyetli insanların elinde kalmış, sahip olduğu emlağın bir kısmı gayrimeşru yollarla gasp edilmiş ve aile şirketlerinin iflası sonucunda Mehmet Salim Çonoğlu, 1967 yılında konkordato ilan etmek zorunda kalmıştır. Şirket borçlarının ödenmesi için başta Havza Taşoluk köyündeki çiftlik ve Havza ilçesinde bulunan arazi ve emlak satılmış, Sekizgöz Un Fabrikası kiraya verilmiş, Türkiye’nin en önemli el yazması koleksiyonerlerinden biri olan babası Mustafa Nazım Çonoğlu’ndan kendisine miras kalan kıymetli kitapların bulunduğu kütüphane, satın almalar yoluyla devredilmiş, Mustafa Nazım Çonoğlu’ndan kendisine intikal eden kıymetli, eşyalar satılmıştır. Bugün Milli Kütüphane yazmalar koleksiyonunda Mustafa Nazım Çonoğlu kütüphanesinin mührü bulunan kıymetli el yazmaları bulunmaktadır. Koleksiyonun büyük bir kısmı da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kütüphanesinde Mustafa Çon A-B-C koleksiyonları içerisinde bulunmaktadır. Bu koleksiyonların bir kısmının kataloğu 2008 yılında kitap halinde yayınlanmıştır. Bu kıymetli eserlerin Mehmet Salim Çonoğlu tarafından bu kütüphanelere satıldığının belgeleri bu kütüphanelerin ilgili birimlerinde bulunmaktadır.
Mehmet Salim Çonoğlu, özel girişim yeteneğine sahip bir mühendis olarak, ülkedeki iktisadi kalkınmanın şahsi teşebbüs doğrultusunda çok çalışarak gerçekleşeceği inancıyla, ailesinden miras kalan serveti sayesinde müreffeh bir hayat sürmek yerine, özel teşebbüs gerektiren işlerle iştigal etmiş, başarılı ticaret ve sanayi teşebbüslerine girişmiştir. Bu çabalar, zaten var olan kişisel servetini artırmaktan ziyade hem ülkesine katma değer sağlamış hem de çevredeki insanlara açtığı iş kapısıyla toplumun zenginleşmesi doğrultusunda da katkı getirmiştir. Mehmet Salim Çonoğlu, varlıklı ailenin iyi eğitim almış bir evladıdır. Sahip olduğu kişisel zenginliğiyle ömür boyu konforlu bir hayat sürme imkânı varken, devlet hizmetinin şeref ve mesuliyetini ön planda tutarak atıldığı siyaset hayatında, milletin emrinde olmanın bedelini ağır bir şekilde ödemiştir.
Salim ÇONOĞLU, Prof.Dr.
