5 Haziran 2023

Turgut GÜLER

Ateşli silâhların îcâdından önce, atlı ve yaya askerlerin yakın muhârebede kullandıkları taarruz âletlerinden biri de “bozdoğan”adını taşıyordu. Süvârîlerin bozdoğanları ağır olur, eyerin sol tarafına asılırdı. Yaya askerlerinki daha hafifti.

Sapı ağaçtan, baş tarafı pirinçten, demirden yapılmış veyâ tamâmen demirden bozdoğanlar vardı. Bu silâha, topuz, gürz dendiği de olurdu.

Osmanlı hükümdârları arasında, bozdoğan kullanma husûsunda en büyük şöhreti Sultan Murâd Hân-ı Râbi’ yapmıştı. Halter şampiyonalarındaki ağırlık arttırmaya benzer şekilde, her gün daha büyük gürzü kaldıran Dördüncü Murâd; şaşılacak, hayret edilecek nice güç denemesinden, hep kazanarak çıkmıştı.

Ömer Seyfeddin’in Topuz hikâyesi, nefis bir bozdoğan güzellemesidir. Türk Devleti’ne itaatsizlik etme yanlışlığını işleyen Balkan Prensi, bu büyük hatâdan doğan borcu - hem de kendi sarayında – başına indirilen topuz mârifetiyle öder. Mâvi Tuna’nın şâha kalkmış dalgaları, daha önceki bütün itaat sahneleri gibi, Türk topuzunun sıklet ve kuvvetine tempo tutar. Kaç zamândır, böyle bir bozdoğan yankılanmasına hasretiz… Bâkî’nin, Kaanûnî için kaleme aldığı Mersiye’de:

                        “Şemşîr gibi rûy-ı zemîne taraf taraf

                        Saldın demür kuşaklı Cihân pehlevânları”

diye târif ettiği bozdoğan hâmili asker, bastığı yeri titretirken, adımını attığı satıhta eğri nâmına bir şey kalmıyordu.

Bozdoğan Kemeri’nden ibâret bir ithâl târîh anlayışı ile bizim bozdoğanın havada çizdiği eğri ne kadar farklı! Biri zavallı, diğeri muazzam! Meselâ, Tâc- Mahâl, ikincisine, yâni muazzama dâhil.

Mimârî güzelliklerimiz arasında ayrı bir yer tutan Tâc-Mahâl, inşâsına vesîle olan hikâyesi ile de müstesnâ lezzetler sunar. Hindistan târîhine renk, hareket ve şevket ilâveleri yapan Türk devletlerinden Bâbürlüler, Hind kıt’asının hemen hemen tamâmında fermân yürüttüler.

Mohaç Zaferi ile akran bir başka büyük zafere, Panipad’a imzâ atan Bâbür Şâh, Kaanûnî’ye nazîre yaparcasına efsâneleşen Türk büyüklerindendir. Macar Ovası’nın bereketi ile Pencâb Vâdisi’nin büyüsü, 16. yüzyılın yol ağzına, Türklük için kocaman bir tâk örerler.

Bâbür’ün torunlarından Şâh-ı Cihân, XVII. asrın başında tahta çıktığında Ercmend Bânû ile evliydi. Ercmend’in babası Âsaf Hân, mâruf ve güzîde bir Türk kumandanıydı. İmparatoriçe olduktan sonra Ercmend Bânû, Mümtaz Mahâl diye anılmaya başlamıştı. Şâh-ı Cihân ile Mümtaz Mahâl arasında, masallara lâyık bir muhabbet vardı. On dördüncü çocuğu Cevher-Ârâ-Begim’i Dünyâ’ya getirirken ölen Mümtaz Mahâl, arkasında mâteme gark olmuş iki Cihân bıraktı: Biri, bizim fânî Dünyâ dediğimiz ölümlü-gidimli Cihân, diğeri de kocası Şâh-ı Cihân.

Bu ölümün hüzün meyvesi, Tâc-Mahâl adıyla Agra şehrinde göründü. Mîmâr Sinan’ın talebesinden Mehmed Îsâ Efendi, bu şâh-eser türbeye ser-mîmâr tâyin edilirken, yine kendisi gibi İstanbul’dan Agra’ya giden Hattât Settâr Efendi de, Tâc-Mahâl’in o nefîs yazılarını yazmıştı.

Mermerleri ve ölçülerle alay eden mîmârîsi, Tâc-Mahâl’e, Dünyâ’nın henüz numaralandırılamamış hârikalarından sayılma hakkını kazandırmıştır. Bu arada, Türk Dünyâsı Tâc-Mahâl’le daha bir estetik nezâkete kavuşmuştur. Bu nezâketin; yanlışa, hatâya, eksiğe tahammül edemeyişi, mükemmele çok yakın durduğunun, bir başka güçlü şâhididir.

Yazar Hakkında:

Turgut GÜLER

Turgut GÜLER

1951 yılında Afyonkarahisâr’ın Sultandağı ilçe­sine bağlı Dort (bugünkü Doğancık) köyünde doğdu. Âilesi, 1959 Ocağında Aydın’ın Horsunlu kasabasına yerleşti. İlkokulu orada, Ortaokulu Kuyucak’da okudu. İki hafta kadar Nazilli Li­sesi’ne devâm ettikten sonra, Nazilli Öğretmen Okulu’na girdi. Bu okulun ikinci sınıfını bitirdiği 1968 yılında, İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Hazırlık Lisesi’ne kaydoldu. 1969-1973 yılları arasında, Yüksek Öğretmen Okulu hesâbına, İstanbul Üniversite­si Edebiyât Fakültesi Târîh Bölümü’nde tahsîl gördü.

İstanbul Çapa’daki Yüksek Öğretmen Okulu’nun Kompozis­yon ve Diksiyon Hocası olan Ahmet Kabaklı’nın başkanlığında kurulan Türkiye Edebiyât Cemiyeti’nde, bilâhare bu cemiyetin yayınladığı Türk Edebiyâtı Dergisi’nde vazîfe aldı. Bir tarafdan üniversite tahsîline devâm etti, bir yandan da bahsi geçen der­ginin “mutfak” tâbir edilen hazırlık işlerinde çalıştı. Metin Nuri Samancı’dan sonra da ikinci yazı işleri müdürü oldu (Mart 1973, 15. Sayı). Bu dergide yazı ve şiirleri yayımlandı.

1973 Haziranında üniversiteyi bitirdiğinde, Malatya Mustafa Kemâl Kız Öğretmen Lisesi târîh öğretmenliğine tâyin edildi. Ah­met Kabaklı’nın arzûsu ile bu görevine başlamadı ve İstanbul’da kaldı, Türk Edebiyâtı Dergisi’ndeki mesâîyi sürdürdü. 1975 yı­lında hem Edebiyât Cemiyeti (Bakanlar Kurulu karârıyla Türkiye kelimesi kaldırılmıştı), hem de Türk Edebiyâtı Dergisi, maddî sı­kıntılar yaşadı, dergi yayınına ara verdi. Bunun üzeri­ne, resmî vazîfe isteği ile Millî Eğitim Bakanlığı’na mürâcaat etti.

Van Alparslan Öğretmen Lisesi’nde başlayan târîh öğretmen­liği, Mardin, Kütahya ve Aydın’ın muhtelif okullarında devâm etti. 1984 yılında açılan Aydın Anadolu Lisesi’nin müdürlüğüne getirildi. 1992’de, okulun yeni binâsıyla berâber adı da değişti ve Adnan Menderes Anadolu Lisesi oldu. Bu vazîfede iken, 1999 Ağustosunda emekliye ayrıldı. 2000-2012 yılları arasında, İstan­bul’da, Altan Deliorman’a âit Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım’da, yazı ve yayın çalışmalarına katıldı. Yine Altan Deliorman’ın çıkardığı Orkun Dergisi’nde, kendi adı ve müsteâr isimlerle (Yahyâ Bâlî, Husrev Budin, Ertuğrul Söğütlü) yazılar yazdı. İki kızı var.

Yayımlanmış Eserleri: Orhun’dan Tuna’ya Uluğ Türkler, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014; Takı Taluy Takı Müren (Daha Deniz Daha Irmak), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2014; Cihângîr Tûğlar-Selîmnâme, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2014; Ejderlerin Beklediği Hazîne, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015, Şehsüvâr-ı Cihângîr-Fâtihnâme, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2015.

 

Yazarın diğer makalelerinden: