Geçtiğimiz günlerde Kazak Kültürü üzerine araştırma yapan bir öğrencimin “Kazak Türklerinde ÜÇ CÜZ Efsanesi” hakkındaki bir sorusu üzerine aşağıdaki yazımı onunla paylaşmıştım. Siz okuyucularımın bilgisi de olsun istedim. Bizim olan değerleri, efsaneleri veya sözlü ürünleri hafızamızda yaşatıp gelecek nesillere aktarmak vazifesini her daim aklımızda tutup uygulamamız gerekli.
Üç Cüz: “Kazak halkı arasına yayılmış olan bir tarihi hikâyede “Kazak, Alaş ve Üç Cüz” kelimelerinin doğuşu ile ilgili şunlar anlatılır:
Akıllarda kalmayacak kadar eski bir zamanda Sır boyunda otuz iki kabileli kavmi idare eden Kızıl Aslan adında biri han idi. Bu han, askerleri ile sefere çıkıp birçok esir ve köle alıp geri döndü. Seferlerden birinde çok güzel bir kız esir olur. Han bu kızla evlenir. Bir zaman sonra hanın o esir hanımı hamile kalıp, bütün vücudu alaca olan bir erkek çocuk doğurur. Bu olayı uğursuzluğa yoran han da halk da çok rahatsız olup ne yapacağını bilemez. Han’ın hanımı “ALA” çocuğu uzağa götürüp Sirderya’nın sularına bırakıp ondan kurtulmayı düşünür. Han’ın askerleri ile hizmetkarları “ala” çocuğu götürüp Sirderya’nın sularına atıp geri dönerler. Sirderya’da balık avlayan fakir bir ihtiyar ırmakta akıp gitmekte olan çocuğu görüp, hemen suya atlayıp onu kurtarır ve sazdan yaptığı kulübesine getirir. Hiç çocuğu olmayan bu ihtiyar, “ala” çocuğu evlat edinip büyütür. Fakir ihtiyarın sazdan kulübesinde büyüyen “ala” çocuk çok akıllı ve yiğit biri olup, “Alaş” olan adı bütün yurda yayılır. Bunu duyan Han onu başkentine getirtmeyi ister. Ama Han’ın yanındaki hizmetçileri Kotanbay ile Maykı Bey ala çocuğu başkente getirmeyip, yanına yüz yiğit verip kendi haline bırakmayı öğüt verirler. Han bu öğüdü uygun bulur. Böylece Kotanbay’ın büyük oğlu Üysin‘in başkanlığındaki yüz yiğit Alaş’a gidip ona katılır. Ertesi yıl Kotanbay’ın ortanca oğlu Bolat liderliğindeki yüz yiğit Alaş’a katılır. Üçüncü yıl Kotanbay’ın küçük oğlu Alşın başkanlığındaki yüz yiğit gidip Alaş’a katılır. Bunların hepsi de yürekli, cesur yiğitlerdir.
Bu üç yüz yiğit hiç kimseye bağlanmadan Alaş’la beraber gezip, bağımsız hareket edip, savaşlar yapıp etrafındaki halkları itaat altına alıp “Kazak” adını alır. Bunun manası: “Cesur bağımsızlar”, “hür adamlar” demektir. Daha sonraları bunlar aralarında karar alarak, Alaş’ı ak keçeye oturtup, han ilan ettiler ve “Alaş Han” (Alaşa Han) diye adlandırdılar. Kendi aralarında konuşup otlak ve yaylaklarını bölüştüler. Kotanbay’ın büyük oğlu Üysin başkanlığındaki yüz yiğide Ulu Cüz, Sirderya’nın yukarısındaki yerler, Ortanca oğlan Bolat liderliğindeki yüz yiğide Orta Cüz, Sirderya’nın orta kısmındaki yerler, küçük oğul Alşın’ın yüz yiğidine (Küçük (kişi) Cüz) Sirderya’nın aşağı sahasındaki yerler verilir. Kazak kavmi kendi isteği ile Alaş’a tabi olan bu üç yüz yiğitten türemiştir. Kazakların “Atamız Alaş, adımız Kazak, üç cüzün nesliyiz.” demesi bundandır.
“Alaş” adının daha sonraki yıllarda bir siyasi hareket olarak doğması ve Kazak siyasi tarihinde çok önemli bir yer işgal etmesi gerçeğini yakınen bilmekteyiz.
